Wydawać by się mogło, że rozwój mowy dziecka opiera się tylko na wypowiadaniu większej lub mniejszej ilości wyrazów. Nic bardziej mylnego. Jest wiele wiele innych jakże ważnych aspektów, na które warto zwrócić uwagę w aspekcie rozwoju mowy dziecka. Na każdym etapie rozwoju mowy dziecko powinno osiągać inne umiejętności. Szczególnie ważnym etapem jest okres pierwszego roku życia dziecka z uwagi na to, że maluch rozwija się wtedy najintensywniej oraz ćwicząc jedzenie i żucie, dziecko ćwiczy już swoje narządy artykulacyjne, których sprawność jest niezbędna do poprawnej wymowy.
W rozwoju mowy dziecka wyróżniamy cztery etapy, które za chwilę omówię i zaznaczę na co warto zwrócić uwagę oraz co powinno zastanowić rodzica. Wielu badaczy podkreśla, że mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Okres rozwoju mowy trwa od momentu narodzin do 7 roku życia.
- Pierwszy etap rozwoju mowy dziecka – okres melodii
- Drugi etap rozwoju mowy dziecka – etap wyrazu
- Trzeci etap rozwoju mowy dziecka – okres zdania
- Czwarty etap rozwoju mowy dziecka – okres swoistej mowy dziecięcej
- Jak można wspierać dziecko w rozwoju mowy?
Pierwszy etap rozwoju mowy dziecka – okres melodii
Pierwszym etapem rozwoju mowy jest okres melodii, który przypada na okres od 0 do 12. miesiąca życia dziecka. W tym okresie dziecko komunikuje się za pomocą krzyku i płaczu. Około 2-3. miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć, czyli wypowiadać przypadkowe dźwięki o różnym miejscu artykulacji. Często są to dźwięki tylnojęzykowe (k, g, h) z uwagi na pozycję leżącą. Etap głużenia jest bezwarunkowy, oznacza to, że nawet dzieci z zaburzeniami słuchu również będą głużyć. Pomiędzy 5. a 6. miesiącem życia następuje etap gaworzenia, który różni się od poprzedniego etapu tym, że jest to świadome odpowiadanie na zaczepkę werbalną.
Jeśli dziecko do maksymalnie 10. miesiąca nie zacznie gaworzyć to należy zgłosić się do logopedy, jest to nieprawidłowość. Poza samym rozwojem mowy dziecko nie powinno mieć trudności z jedzeniem i ssaniem z piersi. Przyczyną nieprawidłowego pobierania pokarmu lub trudności z pobieraniem pokarmu może być skrócone wędzidełko języka lub napięcie mięśniowe. W przypadku trudności z jedzeniem z piersi należy zgłosić się do doradcy laktacyjnego, lekarza rodzinnego lub logopedy zajmującego się noworodkami i terapią karmienia.
Drugi etap rozwoju mowy dziecka – etap wyrazu
Kolejnym etapem rozwoju mowy dziecka to etap wyrazu, który trwa od 1. do 2. roku życia dziecka. W tym okresie następuje bardzo intensywny rozwój zasobu słownictwa biernego jak i czynnego dziecka. Dziecko również uczy się i doskonali umiejętności w chodzeniu oraz rozwija się poznawczo. W słowniku dziecka dominują rzeczowniki – nazwy członków rodziny, części ciała, zwierząt oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze. Pod koniec drugiego roku życia dziecko powinno poprawnie realizować spółgłoski: p, b, t, d, k, g, ch, w, f, m, j, ń, n oraz samogłoski.
W tym okresie powinno zaniepokoić rodzica, gdy nie widać wyraźnego wzrostu zasobu słownictwa, nawet wyrazów dźwiękonaśladowczych lub gdy wcale mowa dziecka się nie rozwija i dziecko nie komunikuje się werbalnie. Dziecko powinno reagować na swoje imię i poprawnie lokalizować źródło dźwięku, gdy przejawia trudności w tych sferach należy zgłosić się do logopedy. Jeśli dziecko nie dzieli wspólnego pola uwagi i nie utrzymuje kontaktu wzrokowego z rozmówcą to również należy podjąć działania terapeutyczne. Gdy dziecko przejawia trudności z picia z otwartego kubka, nie potrafi odgryzać i żuć, woli spożywać produkty o paskowanej konsystencji to należy niezwłocznie zgłosić się do logopedy.
Zobacz również:
Pierwsze słowo − Kiedy dziecko powinno zacząć mówić?
Trzeci etap rozwoju mowy dziecka – okres zdania
Trzecim etapem rozwoju mowy u dziecka jest okres zdania, który trwa od 2. do 3. roku życia. Jak sama nazwa wskazuje w tym okresie dziecko zaczyna posługiwać się zdaniami prostymi, najczęściej dwuelementowymi np. „Mama daj”. Pod koniec tego etapu dziecko operuje zdaniami złożonymi z wykorzystaniem spójników. Dziecko w tym okresie zaczyna opanowywać zasady gramatyczne, lecz ma prawo popełniać jeszcze błędy.
Niepokojącym sygnałem dla rodzica powinna być niechęć w budowaniu dwuelementowych komunikatów. Mowa dziecka w wieku 3 lat powinna być w pełni zrozumiała dla obcego otoczenia, jeśli tak nie jest należy zgłosić się po pomoc logopedy. Dziecko powinno poprawnie realizować już głoski szeregu ciszącego: ś, ź, ć, dź, głoski szeregu syczącego (s, z, c, d) mogą być zamieniane na głoski ciszące. Gdy obserwujemy u dziecka brak umiejętności zabaw „na niby”, wykazywanie trudności w ćwiczeniach grafomotorycznych, niezborność ruchową oraz brak reakcji dziecka na polecenia i prośby to należy niezwłocznie wybrać się na diagnozę logopedyczną.
Czwarty etap rozwoju mowy dziecka – okres swoistej mowy dziecięcej
Ostatnim, najdłuższym etapem rozwoju mowy dziecka to okres swoistej mowy dziecięcej, który trwa od 3. roku życia do ukończenia 7 lat. W tym okresie dziecko doskonali swoje wszystkie umiejętności językowe. W momencie ukończenia 7. roku życia dziecko powinno realizować poprawnie wszystkie głoski języka polskiego. W wieku 4. lat dziecko powinno poprawnie wypowiadać głoski szeregu syczącego: s, z, c, dz, w wieku 5 lat dziecko powinno poprawnie wypowiadać głoski szeregu szumiącego: sz, rz, cz, dż, natomiast w wieku 6 lat dziecko powinno również poprawnie wymawiać najtrudniejszą głoskę języka polskiego – głoskę „r”. Jeśli któreś z tych wspomnianych głosek nie jest poprawnie zrealizowana lub jest omijana to należy zgłosić się do logopedy i rozpocząć terapię logopedyczną.
Dodatkowymi, równie istotnymi niepokojącymi sygnałami dla rodzica są: trudności w rozumieniu mowy w hałasie, wysuwanie języka między zęby podczas mowy, oddychanie torem ustnym, wysoka wybiórczość jedzeniowa, częste nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, częste zapalenia ucha, przetrwałe korzystanie ze smoczka i/ lub butelki ze smoczkiem, nadmierne gryzienie przedmiotów.
Jak można wspierać dziecko w rozwoju mowy?
Czy można to robić w warunkach domowych? Oczywiście, że tak! Może nawet już to robisz tylko nie jesteś tego świadomy / świadoma.
- Aby rozwijać mowę dziecka opowiadaj jak najwięcej co robisz, co widzisz, ale nie „zalewaj” dziecka potokiem słów, daj mu przestrzeń na to, aby coś odpowiedziało.
- Staraj się unikać zdrobnień: ubranko, wózeczek, jedzonko – mów do dziecka jak do dorosłego, pamiętaj, że przez pierwsze okresy rozwoju mowy Twoja mowa jest wzorem dla dziecka.
- Wykonuj z dzieckiem jak najwięcej zabaw angażujących dłonie i motorykę małą, to pozytywnie wpływa na rozwój mowy z uwagi na bardzo bliską lokalizację ośrodków mowy i ruchu w mózgu.
- Staraj się różnicować dziecku dietę w miarę jego możliwości i podawaj twarde produkty, to swego rodzaju trening narządów artykulacyjnych dla malucha. Bez sprawnych i wyćwiczonych narządów artykulacyjnych mowa nie rozwinie się poprawienie.
Aleksandra Sokólska
Magister logopedii
Aktywna zawodowo logopeda, terapeuta miofunkcjonalny. Właścicielka poradni logopedycznej Terapia Mowy w Białymstoku.
Logopeda - mgr Aleksandra Sokólska (@terapia_mowy) • Zdjęcia i filmy na Instagramie
